çin'de 1900'lerin başından 1 ekim 1949'a varan süreçte ulusalcılar yenilmiş ve kızıl yıldız ordusu, partisi ve sovyet umutlarıyla iktidarını gerçeklemiştir. mao zedung askeri komutan, siyasi önder olarak bu iktidarın değişmez önderi olarak yaşamıştır. çin devrimi diye de de anılan, karşıtlarınca kızıl diye aşağılayıcı küçümsenmiş siyasl oluşum uzun yürüyüşle varılan iktidarı korumuştur. çin devrimi'nin "idealler"i korunmuş mudur? günümüzün de, tarihin de büyük sorusu budur.
çin'e 70 yıl sonrasında baktığımızda egemen olan komünizm midir? çin komünizm hedefinde başarısız ama, çin ulusallığında güçllü bir devlet ve toplumsallıktır. neden komünizm değil de ulusallık belirleyici olmuştur? günümüzde ve tarihsel geçmişte sorulacak soru bu mudur? evet. ssscb, 1917'den yetmişdürt yıl sonra ulusallığı aşamayarak sonlandı. çin halk cumhuriyeti yetmişinci yılında komünizmi yaşamadığından öteye tarihin yaşadığı en güçlü ulusallıkta yaşamaktadır.
sovyetler birliği stalin önderliğinde çan kay şek ulusalcılığını çin'in yetkili temsilcisi sayarken, abd yönetimleri ve sonunda truman yönetimi de çan kay şek desteğini korumuşlardır. sonuçta mao zedung, zhu en lay ve lin biao'lu kızıl yıldız bejing'te komünizmin bayrağı olmuştur. sonrası komünizm olmamıştır; olmayacağını kabullenemeyen çin komünist partisi'nin, 1 ekim 1949'da iç savaştan iktidara erişenlerin çin'de başardıkları nedir? çin ulusallığı, görünürde, komünizm olarak, yüzlerce yıllık geriliğinden ve 19. yüzyıl'da, yirminci yüzyıl'da parçalanmışlığından yeniden güncelde de tarihsel gücüne erişme olanağını kazanmıştır.
çin'de 1 ekim 1949 gününün öncesindeki tarihsellikte de, 1 ekim 1949'dan bu yana süregiden siyasilikle toplumsallıkta da, çin devletini ve çin gücünü uyumlu ve kalkınmış bir toplum odağında sürdürmek temeldir.
1949'a varışın öncesinde başlangıç sun yat sen olarak sayılmıştır. sun yat sen'in 1925'te erkenden ayrılması sonrasında, çin'de yükselen toplumsal kabarışı, kentlerde çan kay şek sahiplenirken, mao zedung ve çevresindekiler yoksul, geri kırlara çekilmişlerdir. mao ve avrupa'ya gidip gelen genç çin öncülerl için 1917'de devrim yapmış lenin ve sscb çekici olmuştur. 1930'larla sscb tek ülkede devrim diye sscb'yi ruslaştırmak önceliğine varmışlardır.
çin'de çin birliği ve kalkınması için iki güç iç savaşla birbirilerini yıpratırken, güçlü japonya'nın tarihsel çin topraklarında yayılmasını durdurup sonlandırmak amacıynla iç savaşın iki yanını, ortak düşman japonya karşısında uzlaşıma zorlamıştır. sun yat sen sonrasında çan kay şek önderliğinde kuomintag, kırlarda "sovyetler" olarak örgütlenmiş ve mo zedung önderliğindeki "komünistler"i yaponya'dan öncelikli baş düşman saymıştır. çan kay şek güçleri isyancı saydıkları kızıllar dedikleri komünistleri yoketme uğraşında kanlı bir iç savaştan çin birliğini kurmakta başarısız kalmıştır. mao zedung yönetimindeki komunistlerin direnişini kıramayan çan kay şek, sun yat sen ilkelerinde saygı temelinde japonya'ya karşı uzlaşımı zorla kabullenmiştir.
çin'de iç savaş boyunca da, japonya'ya karşı geçici uzlaşımda da stalin yönetimindeki sscb ve abd çan kay şekİ çin'in temel ve geçerli gücü saymıştır. japonya'nın ikinci dünya savaşı'ndan yenik düşmesiyle çin'den uzaklaşması sonrasındaki kanlı iç savaştan çan kay şek güçleri yenilmiş ve çin kıtasının yakınındaki "tayvan"da çin'in gerçek sahipleri savıyla yaşamlarını sürdürdüler.
1 ekim 1949'la bejing'te başlatılan "çin halk cumhuriyeti" ilk savaşını sscb ve abd'yle yaşadı. kore'nin paylaşımı ya da parçalanması olarak gelişen savaşta, çin halk cumhuriyeti abd ve sscb ile karşıtlaştı. yoksul ve kalabalık çin toplumu, bir yandan, yüzlerce yılların geri kalmışlığını hızla dönüştürmek zorluğuyla karşı karşıya kalmışken, sonradan, "soğuk savaş" diye anılacak abd-sscb karşıtlığında bağımsızlaşırken, "bağlantısızlar" diye ortaya çıkan geride kalan yoksulların içinde kaldı. zamanla abd karşıtlığı sözde yaşanırken, sscb ile sözden öteye sınır karşıtlıkları gerilimleri artmıştır. bundan öteye, bağlantısızlar içinden hindistan ile de sıcak karşıtlıklar eksilmemiştir.
1950'ler boyunca yalnızlaşan çin halk cumhuriyeti, çevresindeki tüm ülkelerle gerilimli savaş durumunu kıramamıştır. "komünizm"in kuruluşu diye köylerde kurulan "komünler"le kalkınma yürümemiştir. açlık yaygınlaşmış ve kalkınma olmamıştır. mao zedung, çu enlay ve lin biao komünizm algılarında esneklik yaşamadan çin çok zaman ve kaynak tüketmiştir.
1966'da, çin'in geri kalmışlığının, salt yabancıların kuşatmalarından olmadığı gerçeğini temel alıp, çin'in tarihinden ve gelenekselliğinden de kaynaklandığı yanlışlığıyla kendi içinde toplumun seçkinlerine karşı "kültür savaşı" diye iç savaş yeniden yaşamı alt üst etmiştir. sscb revizyonist ve komünizmi temsil etmediği varsayımıyla komünizmin kurulmasının ideolojik arınma ve adanmışlıkla gerçekleneceği sapkınlığı yaşanan gerçeklik olmuştur.
"kültür savaşı"ndan da yıkımdan öteye kazanımı olmayan çin halk cumhuriyeti, sscb korkusunu temel yaparak abd ile birlikteliğe yakınlaştı. 1972'de abd başkanı nikson'un mao zedung ve zu enlay ile bejing'te buluşması çin'de komünizmin olmadığından öteye olmayacağının da büyük buluşması olmuştur.
abd'yle ilişkiler yolunda lin biao karanlık bir sonla ortadan çekilirken, kültür savaşı'nda uzaklaştırılmış deng şaopen yeniden öne gelmiştir. 1976'da zu enlay ve mao zedung'un birbiri ardından ölmeleri sonrasında, deng şaopen hızla geriye dönüşü olmayan çin'de birlik ve kalkınmanın öncülüğünü yapmıştır. kalkınmanın yürümesinde, dış savaşlardan uzak ve iç savaşı çatışmasızlığa dönüştürerek, önce kıyılarda ya da "serbest bölge" diye ayrılmış ayrıcalıklı küçük yöreleri "dış sermaye" çekim odaklarına dönüştürmek deng şaopen'in şaşmaz hedefi olmuştur. yüzyılların iç savaş yorgunluğunu "teknoloji ve bilim" öğrenme ve uygulama seferberliği sonsuz desteklenmiştir.
çin'de uzun süre yaşanmamış kalkınma da yeni sorunlar ve iç kargaşa getirmiştir: tarihinde demokrasi yaşamamış, özgürlükleri gündelikleştirmemiş kapalı çin toplumu, abd'ye açılmışlığın çelişkisini açık toplum istemleriyle karşılaşmıştır. sscb'nin hızla çöktüğü ve yönünü yitirdiği rusya'daki özgürlük arayışları benzeri istekler 1989'da tiananmen'de toplanmayı getirmiştir.
1989 tiananmen, dışarıya açılan ve dışarılı olan azınlıktaki çinliler ile dışarıyla geçici uzlaşımda olan ve dışarıyı geçmeyi çin'in ulusallığının temeli ve yeniden yükselişi gören kalabalıkların güvenini kazanmış yöneticilerin kanlı ve uzlaşmaz çatışmasıdır.
1989'da sonlandırılan özgürlük ve demokrasi istemlerinin acımasız sonlandırılmasından öteye olmamış sayan deng şaopen sonrası yönetimlerinin kararlılıklarının çözülmeyeceği açıktır. yeni çin toplumunun güçlü çin ulusallığını çevrelerine üstünlük kurmaya dönüştürmelerinen uzak durmaları bugünün gerçekliğidir.
bugünkü çin toplumunun da: gerçeklenen kalkınmanın, eşitsiz paylaşımı ve adaletsizlikleri sonunda, yeni kargaşalardan uzak kalmayacağı açıktır. tek parti yönetimi çin'in gelenekselliğidir ve çin'i yeniden güçlü kılmıştır. çin'in güçlü sürdürülmesindeki engel de tek parti yönetimi olacaktır. tarih boyunca dış baskıların ve iç kargaşaların gelgitinde sürekliliğini uyumlu ve gelişmiş toplum olarak sürdürmüş çin'in sorunlarının bilim ve teknolojiyle çözülmeyeceği gelen yetmiş yılda nice yaşanacaktır.
1. edgar snow, "red star over china", grove press, inc. new york, 6th printing, 1981.
2. henry kissinger, "on china", penguin press, new york, 2012.
1 ekim 2019, college station, texas.
