demokratlar'da ikiye inen adaylar, 8 mart'ta, 15 mart'ta ya da 31 mart'ta tekile inmeyen adaylık, nisan ayı'nda tek aday olur mu? cumhuriyetçiler'de başkan adayı umutlarını sürdüren son üç adaydan hangisi temmuz öncesinden çekilir? şimdilik tek bilebildiğimizi sandığımız: 2016 seçimleri de iki partili iki aday karşıtlığında olacaktır görünümüdür. üçüncü parti olasılığı, 2016 için de olmayacaktır diye güvenle söylerken, bağımsız üçüncü aday olmayacaktır demek için, biraz daha beklemek gerekecektir.
2016'da da iki partili işleyebilecek abd demokrasisinin, yüzyılı aşkın geleneğinde arada sapmalar oldu ama yeni gelenek oluşmadı. sonunda, 2016 seçimleriyle o çatlama da olur mu? 2016 seçimlerinin pekçok önemi dışında, bir belirleyici özelliği de, iki partili düzenin parçalanması olabilir.
partilerin ikiliğinden çokluluğuna geçiş, abd'de, kaçınılmazdır da, zorunluluktur da denemez. 2016 seçim süreci uzun süredir geliyorum diyen parçalanmanın son oluşumudur. abd'de uzun süredir korunmuş iki parçalı ve herbirinin içinde yaşayan çokluluk artık birbirinden kopmuş çokluluğa dönüşür mü? abd demokrasisi, 2016 sorununu iki partili olarak yaşayıp, sonrasında da iki partili sürdürülebilir mi?
2016 seçimleri sürecinde: cumhuriyetçiler de, demokratlar da "parti işleyişine" tepkisellikte birbirine benzediler. bu durum, genellikle, bir partide olandır. iki partide benzer anda oluşması yeni bir olgudur. gerisi gelir mi; ya da parçalanma ikisinde de mi olur bugünden ancak öngörülendir. parçalanma olmadan, demokraside ne getirir ne götürür değerlendirmesi için yeterli verilerimiz vardır diyemeyiz.
demokratlara ve cumhuriyetçilere bugün için baktığımızda ne görüyoruz? geleneksel "fesat kuramları" ya da "fesat öngörülerine" göre demokrat başkan adayı hillary clinton'un başkan olmasına göre bir "tasarım" düşünülebilir. "fesat" var mıdır ya da belirleyici midir konusunu kıyıda tutalım ve yoktur, olmaz demeyi saklıda koruyalım. 2016 seçimleri süreci olağan işlerse, geleneksel akıl egemense, demokratlarda clinton ve cumhuriyetçilerde trump'ın aday olması yakındır denebilir. clinton ile bush karşıtlaşması başlamadan clinton kazanır; trump yenilir de denebilir. oysa, abd iki partili demokrasi gelenekleri çatlamak üzeredir aşamasında geleneklerin geçersizliğini düşünmekte yarar vardır.
abd demokrasi geleneği süregidiyor olsaydı beklenen neydi? demokrat clinton ile cumhuriyetçi bush aday olacaklardı. clinton, 1990'lardan demokratlar içinden eksilmeyen bill clinton olumluluğunu gerilimle azaltıcı bir aday olacaktı. bush ise, baba bush'un cumhuriyetçileri dağıtan kardeş bush'un cumhuriyetçilerin saygınlığınıu azaltıcı gücüne yeniden birleştirici ve saygınlık kazandırabilecek aday olacaktı. bu olmadı. 2016 seçimlerinin ilk yaşanan olgusu: bush adının belki de tümden sonlanması oldu.
trump'ın ortaya çıkışı clinton için, bush'u yoketme işlevi olarak yürüdü. trump, bush'u adaylıktan sürerken, aradan yeni aday çıkması da önlendi ve trump önde kaldı. bush'u yenen güç büyük güç olarak ortadadır. baba bush'la başlayan cumhuriyetçileri reagan sapmasından arındırma işleminde bush sapması arınma yolundadır. cumhuriyetçilerde bölünme ve parçalanma budur. reagan ile bush sekiz yıl birlikte oldular ve reagan cumhuriyetçileri reagan sonrası hep bastırıldı. bush'un adaylıktan çekilmesiyle 1980 öncesi reagan ile 1980-1988 arası reagan geleneği orta yerdedir. trump, reagan'ın yürütemediği korkulu düşünün sürdürücüsü iken, ted cruz ile john kasic yürütülmüş reagan siyasetlerinin izleri konumundadır. cruz, abd içselinin reagan'ı iken, kasic reagan dışsalına yakındır. sonuçta, üç aday da, reagan'ın 2016'ya uyarlanmışından çok, bush'ların reagan'dan sapamasına tepkinin ortaya getirdikleridir.
demokratlarda ne oluyor? bill clinton geleneksel demokratların roosevelt, truman ve johnson geleneğinin kennedy kısa aralığına özenmeyle yozlaştırılması siyasetlerinin başkanıydı. bill clinton, demokratlar içine sızmış güç tutkunu, demokrat geleneğinin saptırıcısı olmuştu. bill clinton'la, demokratların cumhuriyetçilerle tepki gösterilen "refah devleti" özlem ve uygulamaları sonlandırılmıştı; demokrat parti'nin geleneksel "refah" ve "adaletli bölüşüm" yanlıları geriletilmişti.
arada 2008'de, yokyerden gelen barack obama'nın, hillary clinton'u adaylıktan etmesi günümüzde trump'un bush'a cumhuriyetçi parti tabanı tepkisi olgusundaydı. sanders, demokrat parti'nin clinton'la saptırılmış gelenek ve köklerine sahiplenme uğraşındadır. hillary clinton ise köksüz ve ilkesiz, salt güç tutkusuyla demokrat parti başkan adayı olsa da demokrat parti'yi de, abd'yi de yönetmede gerilimleri önleyici olmaktan çok gerilimleri yükseltici olacak görünümdedir.
abd'de clinton ve trump adaylıkları yenilik ve değişim sezinletici değildir. değişim olacaksa, abd'nin ikili düzeninin çatlamasıyla parçalanması olabilir diyebiliriz.
5 nisan 2016, college station, texas.
