sovyetler birliği ya da tarihsel olarak, sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği neden yıkıldı sorusu geçerli sayılmamalıdır. yirminci yüzyıl'da ençok sorulan ya da yanıtlanmaya uğraşılan soru: neden komünüzm ya da nasıl oldu da sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği olmuştur?
rusya'da 1917'de oluşana nice adlar verilmiştir. en yaygın olanları: "ekim devrimi," "bolşevik devrimi" ve "sovyet devrimi"dir. 1917'de geçerli takvimde ekim'de yaşanan 7 kasım ayaklanmasını, bolşevik örgütlenmesi: "tüm iktidar sovyetler"e şiarıyla yükseltmiş ve çarlık rusya'sı sovyet rusya olarak değişmiştir. bolşevik parti önderi lenin ve kızıl ordu komutanı troçki ile içsavaş kazanıldıktan sonra, orta asya'da, kafkaslar'da yayılmıştır. sovyet rusya merkezinde sovyet sosyalist cumhuriyetler, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında balkanlar, orta ve doğu avrupa ile baltıklar'da egemen olmuştur.
1914'te patlayan ve birinci dünya savaşı olarak bilinen ulusların birbirini silâhlı boğazlaması sonunda, yüzyıla yakın savaş dışı kalamayan rusya, osmanlı, avusturya-macaristan ve alman imparatorlukları dağıldı. rusya'da örgütlü bolşevik güç: kitlelerin barış, ekmek ve özgürlük hedefine, st. petersburg ve moskova'da devletin yönetimini ele geçirdiler.
1917'de yaşananın, sonradan, zaman içinde değişimini görmeden önce, başlangıcındaki özelliklerini bilmeliyiz. 1917 ayaklanması, rusya'nın örgütlü bir azlığının bolşevik örgütlenmesiyle rusya'daki kazanımıdır; komünizmin nitelikleriyle uyuşmaz ve uzlaştırılması da yaşanmamıştır. 1917: sokak ayaklanmasıdır; kitlesellik, işçi sınıfı örgütlülüğü temelinde kapitalizm karşıtlığı değildir ve ulusaldır. işçi temelinden yükselmeyen yerel ayaklanma sovyetler birliği olarak, sosyalizm diye ara/geçiş dönemi olarak komünizmi hedeflemiştir.
sovyetler birliği, ilk gününden(7 kasım 1917), son gününe(26 aralık 1991) insanlığın iki temel gelişimini aşamamıştır: özgürlük ve ulusallık. rusya'daki insanların, barış, ekmek ve özgürlük istemlerinde, zamanla, iç barış ve ekmek sorunu, zorla da olsa karşılansa da, özgürlükte başarılı olunamamıştır. zoryönetimle tarihte nice toplumda, nice oluşumlarla örgütlenen devlet: sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği'nde, "parti" diye bilinen ayrıcalıklı bir azlığın devlet yönetimi olarak yaşanmıştır. sanayileşmesi ve işçi sınıfı yetersiz olan rusya'da yaşanan sovyet yönetimleri, "parti" aracıyla, komünizmi, bir türlü gelmeyen, ileri bir oluşum olarak, görmüş ve göstermiştir.
sovyetler birliği'nin kısıtlı tarihi, kapitalizmle karşıtlık değil, güçlü kapitalist ulus devletlerle uğraş olarak yaşanmıştır. sonunda, kapitalizm de, ulus devletler de gerilememiştir.
yokolan sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği'nin kaçınılmaz sonu neden olmuştur? sovyet sosyalist cumhuriyetler birliği baskıcı ve rusçu bir devlet anlayışıyla sonunu geciktirmiştir. özgürlük ve ulusların rusya'dan bağımsız olma gücü belirleyici olmuştur. baltık ülkeleri de, kafkas ülkeleri de, orta asya ülkeleri de, balkan ve avrupa ülkeleri de rusya federasyonu'nun bağımsızlık kararını izlemiştir.
1917'nin yüzüncü yılını bulamayışından yarına ilişkin düşününce neleri öngörmeliyiz?
kapitalizmin yokolması ya da daha iyisi "ütopyası" komünizm, 19. ve 20. yüzyıl'ın yıkımlarında, kıyımlarında odak olmuştur. sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği, lenin ve stalin yönetimleridir ve her ikisi de "ütopya"nın gerçekleyicisi değil gerçeklenemez olduğunun tarihsel kişilikleridir. özgürlük, ulusallık, devlet ve demokrasi kavramlarıyla örgütlenmelerinde bolşeviklik, sovyetler başarılamayan tarihselliklerden öteye başarılamaz gelecek özlemleridir.
işçi sınıfı, tarihin bir süresinde oluşan ve giderek nitelik değiştiren evrimiyle tarihi değiştirmede araç olamaz gelecekte. günümüzde nicelikleri de, nitelikleri de azalmış komünistler de, hep çoğunluk olmuş anti-komünistler de, bitmiş gitmiş tarihselliği, umut ve korku olarak yaşamayı sürdüreceklerdir. şunun olmayacağı açıktır: kapitalizmin evriminden 1917 ya da komünist toplum ütopyası çıkmayacaktır.
1917 yinelenemezdi ve yinelenmedi. 1917'nin çekiciliği ve etkinliği yaygınlık ve egemenlik kazanamadı. 1917'yi kendilerine öncü ve yönlendirci sayanlarla sananların değişik toplumlarda denedikleri de sovyetler birliği'nden değişik sonlanmamıştır. sovyetlerle de, sovyetlersiz de yaşananlar, insanların gönüllü ve isteyerek seçtikleri olmadığı gerçekliktir. daha da ötesi oluşandan ya da oluşmanın gelişebilirliğinden kaçış, katılımdan güçlü yaşanmıştır.
sonuçta, marksizm-leninizm de, komünizmi onca zora karşın, onca sürede gerçekliğe dönüştürememiştir. marksizm-leninizm geçmiştir; gelecekte olmayacaktır. marksizm de, leninizm eklemesinden arınmış olarak, insanlığın toplumları anlamasında, bir yöntem olarak, kapitalizmln güçlü olduğu ortamlarda, sıradan bir yöntem olarak uzunca süre yaşamasını sürdürebilecektir.
7 kasım 2017, college station, texas.
